پرورش ماهی

هر آنچه در مورد پرورش ماهی باید بدانید!

برای اینکه در حرفه پرسود پرورش ماهی مشغول به کار شوید، الزاما نیازی به داشتن مدرک تحصیلی نیست و اکثر کسانی که در زمینه پرورش ماهی فعالیت دارند، از طریق کسب تجربه به موفقیت و مهارتی مثال زدنی دست یافته اند. اما اگر در این زمینه و در کل، هر زمینه دیگری، تحصیلات مرتبط با کسب و کار خود داشته باشید، مطمئنا، باعث افزایش آگاهی شما نسبت به کار و فعالیت خود، بازدهی سریع و کاهش بسیاری از هزینه ها و تلفات ناشی از بی تجربگی در آن کار خواهد شد.

تاریخچه پرورش ماهی در ایران

نخستین فعالیت در زمینه پرورش ماهی در ایران مربوط به سال ۱۳۰۱ می باشد. این کار در آن زمان با تکثیر و تولید ماهیان خاویاری شروع شد. پرورش ماهی گرمابی نیز به دهه ۴۰ مربوط می باشد. در نتیجه استقبال فراوانی که از ماهیان پرورشی در ایران صورت گرفت، امروزه در کشور ما، تعداد زیادی مراکز پرورش ماهی، برای تکثیر و تولیدگونه های مختلف این آبزی، به روش های متفاوت، به وجود آمده است. تا سال 1398، کل مساحت مزرعه ها و مراکز پرورش ماهی در ایران حدود هشت هزار هکتار می باشد..

چگونه یک پرورش دهنده ماهی شویم؟!

در ابتدا باید گفت تحصیلات کارشناسی مرتبط با حرفه پرورش ماهی، رشته مهندسی منابع طبیعی، مخصوصا گرایش تکثیر و پرورش آبزیان می باشد و علاقه مندان به این حرفه، می توانند برای تحصیلات کارشناسی خود، این رشته را انتخاب کنند. در صورتی که مایل به گرفتن مدرک تحصیلی پایین تری در زمینه شغل پرورش ماهی هستید، می توانید در رشته هایی مانند کاردانی ناپیوسته تکثیر و پرورش آبزیان زینتی آموزش دیده و آنگاه اقدام به فعالیت عملی در این زمینه کنید. در مراکز فنی و حرفه ای نیز دوره هایی برای تحصیل در زمینه پرورش ماهی وجود دارد. البته باید به این نکته توجه داشته باشید که پس از پایان تحصیلات، انجام فعالیت عملی در استخرها و مزارع پرورش ماهی طی زمانی هرچند کوتاه، بسیار مفید و حتی الزامی است. اینگونه می توانید هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ تجربی، به خوبی نسبت به نحوه انجام کار در این حرفه، دانش و تجربه کافی را کسب نمایید.

تجارت پرسود پرورش ماهی

آبزیان مختلف از جمله ماهی ها، در دسته حیوانات خونسرد قرار دارند. این جانوران، برای تنظیم و ثابت نگه داشتن حرارت بدن خود هیچ انرژی مصرف نمی كنند؛ بنابراین، در مقایسه با حیوانات دیگر رشد سریعتری دارند، بر همین اساس؛ پرورش ماهی و آب زیان دیگر به تجارت بسیار سودآوری تبدیل شده است. پرورش و تولید ماهی قزل‌آلا، میگو و ماهی خاویاری، جزء سودآورترین انواع آبزیان پرورشی می باشند.

انواع روش های پرورش ماهی

انتخاب روش های مختلف در پرورش ماهی به نوع و گونه های مختلف ماهی بستگی دارد. به طور کلی، روش های پرورش ماهی در دودسته قرار می گیرند:
1) پرورش ماهی سرد آبی (Coldwater Fish farming)
2) پرورش ماهی گرم آبی (Water Fish Farming)

روش های پرورش ماهی سرد آبی (قزل آلا)

تکثیر و پرورش در استخرهای خاکی دانمارکی

در تانک ها
در استخرهای سیمانی
در قفس های شناور در آب
در سواحل محصور
در سیستم مدار بسته
در کانال های آب رسانی کشاورزی
پرورش ماهی
پرورش ماهی

روش های پرورش ماهی گرم آبی

الف) روش گسترده (معیشتی- اقتصادی) :

پرورش و تکثیر ماهی در : 1) مخازن ذخیره آب (آب بندان و مخزن سد خاکی)      2) منابع آبی پشت سدها

ب) روش نیمه متراکم پرورش ماهی :

احداث استخر خاکی برای پرورش و تکثیر ماهی
احداث استخر بالاتر از سطح زمین
احداث استخر از طریق حفر زمین کم شیب یا بدون شیب
احداث استخر از طریق حفر زمین با شیب مناسب
کشت توأم ماهی در شالیزارها

ج) روش متراکم پرورش ماهی : به طور کلی این روش در استخرهای باز و استخرهای بسته (گلخانه ای) انجام می گیرد.

1) استخرهای بتنی یا مخازن غیرخاکی
2) پرورش در قفس های شناور در آب

د) پرورش ماهی در سیستم های مدار بسته

ه) آکواپونیک (کشت تلفیقی ماهی با گیاه)

آشنایی با انواع ماهی های پرورشی 

به طورکلی ماهیان پرورشی شامل دو گونه اند :
1) ماهی های گرم آبی یا گرمابی     2) ماهی های سرد آبی

ماهیان گرم آبی

یکی از مهم ترین ویژگی ماهیان گرم آبی، همان طور که از اسمشان پیداست، زندگی در آب های گرم است. ماهی گرمابی، به گونه های مختلفی از ماهی ها گفته می شود که در مناطق نیمه گرم یا گرمسیر زیست می کنند. دمای مناسب برای رشد گونه های مختلف این ماهی، با یکدیگر متفاوت است. ماهیان گرم آبی مختلف از جمله: کپور پرورشی (کپور معمولی و کپور ماهیان چینی) از دمای ۱۰ تا ۳۰ درجه سانتیگراد زیست می کنند، البته مناسبترین دما برای رشد آنها ۱۸ تا ۲۵ درجه سانتیگراد می باشد. دمای مناسب رشد در گونه های مختلف ماهیان گرم آبی، متفاوت است. برای مثال، ماهیانی مثل ماهی تیلاپیلا در دماهای بالاتر از کپور ماهیان پرورش می یابند.

مهم ترین گونه های ماهیان گرم آبی پرورشی موجود در کشور عبارت است از :

ماهی کپور چینی مانند: کپور علف خوار (آمور)؛ کپور سرگنده (بیگ هد)؛ کپور نقره ای (فیتوفاگ)؛ کپور معمولی
ماهی کپور هندی مانند: روحو؛ کالباسو؛ کاتلا؛ بیریگال
خامه ماهی؛ کفال؛ کپور سیاه؛ و… از دیگر ماهیان پرورشی گرم آبی می باشند.

ماهیان سرد آبی:

ماهیان سرد آبی نیز به گونه هایی از ماهی گفته می شود که در میانگین دمای ۷ تا ۱۷ درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کنند. (البته بهترین دمای رشد برای این ماهیان، 16 درجه سانتیگراد می باشد). اغلب گونه های ماهیان آزاد در این دسته قرار می گیرند. اکثر گونه های ماهیان سرد آبی، با روش تکثیر مصنوعی، جهت حفظ ذخایر منابع آبی یا صید ورزشی و یا تولید گوشت، تولید و پرورش می یابند.

مهم ترین گونه از ماهیان سرد آبی پرورشی موجود در کشور عبارت است از :

قزل آلای رنگین کمان که در مزارع پرورش ماهی تولید و تکثیر می یابد. لازم به ذکر است که ایران در تولید ماهی قزل آلا، رتبه اول را در جهان دارا می باشد. البته رتبه اول در استفاده از منابع آب شیرین را به خود اختصاص داده است. این ماهی از مشهورترین و پرطرفدارترین ماهیان سرد آبی است که در ایران تولید می شود.